PAWEŁ, TARS I GRECKO-RZYMSKI ŚWIAT

Ostatnio podczas jednej z rozmów ktoś zwrócił mi uwagę, że mówiąc o Pawle nie używam określeń „apostoł Paweł” czy „święty Paweł”, ale raczej (najczęściej) Paweł z Tarsu. Dziś zatem trochę o Tarsie – rodzinnym mieście apostoła narodów. 

„Ja jestem Żydem, obywatelem Tarsu, miasta dość znacznego w Cylicji…” (Dz 21,39). Tymi słowami zwrócił się do rzymskiego trybuna, podczas rozruchów które „objęły całą Jerozolimę”, Paweł – apostoł Chrystusa. 

Tars (obecnie Tarsus) jest miastem w południowej Turcji, w Cylicji, nad rzeką Kydnos. Jego bogata historia sięga starożytności i rzeczywiście, zgodnie ze słowami Pawła, Tars był znaczącym ośrodkiem handlu, a od 64/66 roku p.n.e. stolicą rzymskiej prowincji o nazwie Cylicja. Rzeka Kydnos zapewniała miastu dostęp do Morza Śródziemnego. 

W jednym z najstarszych opisów miasta, pochodzącym z około I wieku n.e., Strabon z Amasei – grecki geograf i historyk – napisał: „Mieszkańcy Tarsu tak bardzo pasjonują się filozofią, mają ducha tak encyklopedycznego, że ich miasto przyćmiło w końcu Ateny, Aleksandrię i wszystkie inne grody, które można by wymienić jako kolebki jakiejś sekty lub szkoły filozoficznej” (Strabon, „Geografia”). Istniały tu szkoły stoickie i epikurejskie, a profesorowie cieszyli się szacunkiem i sławą. Atenodor Kananites, stoicki filozof i rektor akademii, był nauczycielem Oktawiana Augusta – pierwszego cesarza Cesarstwa Rzymskiego. 

Wspomniana rzeka Kydnos, nad którą leży Tars, o mały włos nie zmieniła biegu historii. Aleksander Wielki, przechodzący w 333 r. p.n.e. przez Cylicję, właśnie w Tarsie zdecydował się na kąpiel w zimnych wodach Kydnosu i zachorował. Wysoka gorączka (prawdopodobnie atak febry) prawie zakończyła życie tego wielkiego zdobywcy. W bliskich Pawłowi czasach Tars pozostawał ważnym centrum kultury, gdzie istniały szkoły filozoficzne (stoickie i epikurejskie). Za sprawą położenia na szlaku pomiędzy Wschodem i Zachodem w mieście obecne były wpływy kultury orientalnej i hellenistycznej. Od czasów niewoli asyryskiej (VIII wiek p.n.e.), kiedy doszło do rozproszenia Izraela, w Tarsie rozwijała się żydowska diaspora. Właśnie w Tarsie należy szukać początków życia Szawła (z hbr. „Saul” – upragniony), który dał się poznać jako Paweł – apostoł Chrystusa. Hieronim ze Strydonu – tłumacz tekstu biblijnego z greki i hebrajskiego na łacinę – twierdził, że rodzice Saula pochodzili z północnej Galilei i jako jeńcy trafili do Tarsu, a następnie uzyskali wolność. Sam Paweł pisał o sobie: „Obrzezany zostałem ósmego dnia, jestem z rodu Izraela, z pokolenia Beniamina, Hebrajczyk z Hebrajczyków, w stosunku do Prawa byłem faryzeuszem” (Flp 3,5). 

Paweł z Tarsu wychował się w wielokulturowym środowisku miasta Tars. Jego pisma poświadczają, że pozostawał człowiekiem obeznanym z kulturą helleńską. Kilkukrotnie cytował greckich poetów. W mowie na Aeropagu, podczas drugiej wyprawy misyjnej (lata 50-52 n. e.), powoływał się na pisma Aratosa z Cylicji (lub według innych stoika Kleantesa), w Liście do Tytusa cytował słowa kreteńskiego poety Epimenidesa z Knosos. W pozostawionych po sobie pismach przywoływał obrazy zaczerpnięte z greckiej rywalizacji sportowej. W Liście do Koryntian użył, w kontekście życia chrześcijańskiego, metafory biegu na stadionie (zob. 1 Kor 9,24-25). Kiedy wspominał, w Liście do Tesaloniczan, o okolicznościach głoszenia Ewangelii mieszkańcom tego miasta posłużył się także sportowym obrazem. Napisał, że jego apostolska misja odbywała się „pośród wielkiej walki” (termin „walka” oznacza „miejsce igrzysk, zawodów”). Paweł – człowiek kultury helleńskiej – miłował, tak jak Grecy, wolność i wierzył w znaczenie myślenia. 

Lubię myśleć o Pawle jako człowieku z Tarsu.