PERGAMINOWA REWOLUCJA, KODEKSY MAJUSKUŁOWE I NIESAMOWITY TISCHENDORF

Konstantin von Tischendorf

Pergaminy

„Płaszcz, który zostawiłem w Troadzie u Karposa, przynieś z sobą, gdy przyjdziesz, a także księgi, zwłaszcza pergaminy.” (2 Tm 4,13)

Pergamin jako materiał piśmienniczy miał dużo większe zalety niż papirus. Przede wszystkim był trwalszy, gładszy i jaśniejszy, a co najważniejsze do pisania nadawały się obie karty.

Pergamin wyrabiano ze skór cielęcych, owczych, kozich lub innych zwierząt (np. antylopy). Skórę moczono przez kilka dni w wodzie wapiennej i usuwano sierść przez zeskrobywanie ostrym narzędziem, następnie ponownie moczono, garbowano i suszono na drewnianych ramach. Aby skóra była gładka, skrobało się ją ciężkim nożem i pocierano pumeksem, zaś w okresie późniejszym wybielano, posypując warstwą sproszkowanej kredy (bielenie czyli tzw. blichowanie).

Pergamin zyskał popularność gdy przyjął postać kodeksu, które tworzyło kilka lub kilkanaście przełamanych kart poskładanych jedna w drugą. Pergamin można go było łatwiej składać niż papirus i nie łamał się przy zszywaniu.

Najstarsze kodeksy pergaminowe jakie przetrwały do naszych czasów pochodzą z IV w. n.e. (są to Codex Vaticanus, Sinaitius, Alexandrinus).

Ważną zaletą pergaminu była możliwość usuwania z niego pisma i powtórnego zapisania – takie rękopisy nazywa się palimpsestami. Z racji wysokiej ceny, w średniowieczu często stosowano taki proceder.

Nazwa „pergamin” wiąże się z greckim miastem Pergamon (dzisiejsza Turcja), gdzie ulepszono produkcję tego typu materiału piśmiennego.

Na pergaminie pisano trzciną i specjalnie przygotowanymi piórami ptaków, najczęściej gęsimi, kurzymi, łabędzimi lub orlimi. W V wieku zaczęto używać nowego rodzaju atramentu – inkaustu, którego zaletą była łatwość przygotowania. Był on mieszanką kwasu garbnikowego, pochodzącego z narośli na dębach zwanych galasówkami, gumy arabskiej oraz siarczanu miedzi. Inkaust wyjątkowo dobrze spajał się z pergaminem i pozostawiał na nim trwały znak, o czym świadczą palimpsesty.

„Wiele miałem pisać; lecz nie chcę pisać inkaustem i piórem” (3J 13 Biblia Gdańska)

Rękopisy pergaminowe dzielą się na majuskułowe (pisane wielkimi literami, czyli majuskułą lub uncjałą) i minuskułowe (pismo małoliterowe).

Kodeksy majuskułowe pochodzą z wieków III-X, a cztery z nich to tzw. wielkie kodeksy ponieważ zawierają pełną Biblię, czyli Stary i Nowy Testament. Są to: Kodeks Synajski (łac. Codex Sinaiticus), Kodeks Watykański (łac. Codex Vaticanus), Kodeks Aleksandryjski (łac. Codex Alexandrinus) i Kodeks Efrema (łac. Codex Ephraemi).

Znalazca „perły nieocenionej wartości” – Konstantin von Tischendorf

Konstantin von Tischendorf (1815-1874) był protestanckim pastorem i biblistą (wykładał teologię na Uniwersytecie w Lipsku). Przeszedł do historii jako odkrywcą ponad dwudziestu kodeksów majuskułowych i ich niestrudzony badacz. Najważniejszym dokonaniem Tischendorfa było odkrycie w 1844 roku Kodeksu Synajskiego, w klasztorze św. Katarzyny na Synaju. Poszukiwaniu manuskryptów było związane z jego przekonaniem, że w zaułkach jakiegoś greckiego, koptyjskiego, syryjskiego czy armeńskiego klasztoru mogą znajdować się cenne kodeksy, które czekają na odkrycie.

Wiosną 1844 roku popłynął do Kairu, a stamtąd w towarzystwie dwóch Beduinów wyruszył w głąb pustyni. Na początku maja dotarł do podnóży góry Synaj na zboczach której znajdował się klasztor ufundowany około 530 roku przez cesarza Justyniana. Prawosławni mnisi zgodzili się spuścić na dół kosz uwiązany na sznurze (była to jedyna możliwość dostania się do położonej na skale budowli) i wciągnęli przybysza do swej siedziby. Opat klasztoru św. Katarzyny zezwolił gościowi przez kilka dni przeglądać biblioteczne zbiory. Wedle relacji von Tischendorfa, gdy niczego szczególnego nie odnalazł i pakował się już do wyjazdu, przypadkiem spostrzegł wystawiony na korytarzu kosz, do którego bibliotekarz wrzucił papiery przeznaczone jakoby do spalenia. Wśród nich zobaczył – jak potem wspominał – „perłę nieocenionej wartości”. Było to 129 pergaminowych kart o wymiarach 38 na 34 centymetry, zapisanych obustronnie w języku greckim wersami ze Starego Testamentu (1 Księga Kronik, Księga Jeremiasza, Księga Nehemiasza, Księga Estery, Księga Izajasza i Księgi Machabejskie). Opat klasztoru pozwolił Tischendorfowi zabrać 43 karty. W styczniu 1853 roku Tischendorf ponownie odwiedził klasztor, aby zapoznać się z kodeksem, jednak z powodu nieufności mnichów nie osiągnął zamierzonego celu. W 1859 roku Car Aleksander II dał pastorowi swe pełnomocnictwa i sfinansował jego trzecią podróż na górę Synaj. Jednak i tym razem von Tischendorf przez kilka tygodni bezowocnie przeglądał biblioteczne zbiory. Jak zapisał we wspomnieniach, w końcu pogodził się z klęską, zaczął się pakować i wówczas do swej celi zaprosił go opat. Tam wręczył mu zawiniętą w czerwone płótno księgę. Rozwijając pakunek, pastor ujrzał spisany u początków chrześcijaństwa cały tekst grecki Nowego Testamentu oraz List Barnaby i Pasterz Hermasa. Swoją radość opisał słowami: „Moje oczy były pełne łez i byłem szczęśliwszy niż kiedykolwiek wcześniej w moim życiu”. Opat nie zgodził się na sprzedaż manuskryptu, wyraził jedynie zgodę na wypożyczenie księgi podzielonej na kilka części do skopiowania w Kairze. To nie zadowoliło Tischendorfa, więc wymyślił pewną intrygę. Zaoferował opatowi Cyrylowi poparcie cara Aleksandra II w staraniach o urząd arcybiskupa. W zamian zażądał podarowania carowi znalezionego kodeks, co rzeczywiście się stało i znalezione karty trafiły do Petersburga. Odnaleziona przez pastora z Lipska Biblia stała się naukową sensacją. Badania treści notatek czynionych przez skrybów na marginesach pozwoliły stwierdzić, że Kodeks Synajski powstał po 330 roku, a na pewno przed rokiem 360, a zatem jest najstarszym manuskryptem Septuaginty i Nowego Testamentu. 18 listopada 1869 roku klasztor na Synaju otrzymał od rządu rosyjskiego 7000 rubli w złocie za kodeks.

Wielkie kodeksy

Kodeks Synajski to jeden z najcenniejszych rękopisów, jakie posiadamy. Został spisany po grecku i jest jednym z najstarszych i najważniejszych manuskryptów Septuaginty i Nowego Testamentu. Żeby go obejrzeć, trzeba było udać się aż w cztery różne miejsca (do Londynu, Lipska, Petersburga i na Synaj). 24 lipca 2008 roku, na stronie www.codex-sinaiticus.net ukazały się pierwsze karty manuskryptu. Pełna wersja cyfrowa kodeksu ukazała się 6 lipca 2009r oku.

Kodeks Synajski jest jedynym wśród tzw. wielkich kodeksów, który zawiera pełny tekst Nowego Testamentu i w opinii biblistów jest najlepszym świadkiem tekstu Listów Pawła.

Kodeks Watykański (Vaticanus) datuje się na połowę IV wieku. Należy do Watykanu. Zawiera cały tekst greckiej Biblii (Septuaginty) z małymi brakami (brakuje Rdz 1,1-46, 28; Ps 105,27-137,6). Tekst Nowego Testamentu ma liczne braki (brakuje listów do Tymoteusza, listu do Tytusa, Filemona, Apokalipsy, a list do Hebrajczyków kończy się na 9,13). Powstał prawdopodobnie w latach 325-350 w Aleksandrii (przemawia za tym m.in. koptyjski kształt liter w tytułach).

Kodeks Watykański jest najlepszym świadkiem tekstu czterech Ewangelii i jednym z najlepszych świadków tekstu Septuaginty (LXX). W tekście Ewangelii i Dziejów jest najlepszym reprezentantem tekstu aleksandryjskiego, jednak w Listach Pawła raz po raz dochodzi do głosu tekst zachodni (Istnieją cztery podstawowe typy tekstu Nowego Testamentu: tekst aleksandryjski, tekst zachodni, tekst bizantyński i tekst cezarejski)

Kodeks Aleksandryjski (Alexandrinus) został napisany około 400-440 roku w Egipcie, ze wskazaniem na Aleksandrię (koptyjskie kształty liter). Manuskrypt zawiera niemal cały Stary Testament i Nowy Testament (brakuje Mt 1,1-25,6; J 6,50-8,52; 2Kor 4,13-12,6). Zawiera ponadto dwie apokryficzne księgi NT: 1 i 2 List Klemensa. Znajduje się w British Library (Brytyjskiej Bibliotece – bibliotece narodowej Wielkiej Brytanii, która powstała w 1972r. decyzją parlamentu w wyniku połączenia biblioteki Muzeum Brytyjskiego i kilku innych znaczących zbiorów książkowych).

Kodeks Aleksandryjski jest najważniejszym świadkiem biblijnego tekstu w Apokalipsie (Objawieniu św. Jana).

Kodeks Efrema – rękopis Starego i Nowego Testamentu, pisany grecką majuskułą na pergaminie. Powstał w V wieku i jest palimpsestem. Zawiera 1/9 Starego Testamentu (tylko 64 kart) i 2/3 Nowego Testamentu (145 kart). Liczba luk w NT przekracza 80, a dwóch ksiąg – 2Tes i 2J – brakuje w całości, Hbr umieszczony został za 2Tes. Kodeks jest najstarszym przykładem tekstu jednokolumnowego.

Od października 1840 do stycznia 1843 pracował nad nim Tischendorf i odczytał go w całości (nie udało się to nikomu przed nim ani po nim).

Kodeks przechowywany jest w Paryżu w Bibliotece Narodowej.